Column: PFFFFF… PFAS

16 mei 2022

Een van mijn favoriete plaatsen in Zeeland is Fort Rammekens. Als je daar bovenop het fort naast het kanon staat en je over het water uitkijkt, dan beleef ik een heleboel sensaties. De eerste keer dat ik daar stond was tijdens de Ommegang, een wandeling die ik maakte door het landschap over alle Zeeuwse eilanden, inmiddels alweer 5 jaar geleden. Wat ik op dat moment, naast dat kanon, ervaarde was een openbaring. Ik zag de realiteit en liet haar op me inwerken.

Ik weet hoe belangrijk water is. Het vormt leven, een ecosysteem. Onmisbaar en een belangrijk onderdeel van onze leefomgeving. Als je met dat in je achterhoofd dan weer naar de Schelde kijkt, zie en voel je letterlijk hoeveel druk daarop uitgeoefend wordt. De drukke haven van Antwerpen. Al die megagrote containerschepen af en aan, dag en nacht, volgestouwd met spullen die wij voor een habbekrats willen kunnen kopen. Vaargeulen worden verdiept om nog grotere schepen door de Westerschelde te laten varen. Dat is efficiënt, economisch interessant. Oké, snap ik. Niks mis mee zolang het allemaal gezond is en in balans. Maar dat is nu juist het punt. Ik zie dan ook de grote fabrieken aan de overkant. En wat ze allemaal uitstoten. Ook dat is weer voor ons, de mens, en ons gemak. Links ook de kerncentrale, waarvan ik weet dat ze haar koelwater nog warm de Schelde in laat stromen.
Moeder Schelde. Heb jij niet ook in haar leren zwemmen? Gegeten van haar vis, zeekraal en lamsoor voor een gezond en lokale maaltijd?

In de afgelopen maanden zijn er verontrustende berichten naar buiten gekomen over hoge concentraties PFOS in de Westerschelde en het Kanaal van Gent-Terneuzen. PFOS is de naam van een stof die valt onder een groep stoffen aangeduid als PFAS. PFAS staat voor poly- en perfluoralkylstoffen en betreft chemische stoffen die worden gebruikt vanwege hun water- vet en waterafstotende eigenschappen, bijvoorbeeld voor anti-aanbaklagen in pannen, het waterdicht maken van kleding en in blusschuim. PFAS zijn zeer onwenselijk, het zijn stoffen die nauwelijks afbreken, zich ophopen in organismen en giftig zijn. De hoge concentraties PFOS die recentelijk zijn gemeten hebben tot veel onrust geleid in Zeeland. Vanzelfsprekend maakt ZMf zich grote zorgen over de hoge concentraties van deze stoffen in de Westerschelde en Kanaal Gent-Terneuzen.

Dat eten uit de Westerschelde laten we nu wel uit ons hoofd! We worden gewaarschuwd voor de vervuiling in de vis. Er wordt een zwemverbod overwogen.  En een hele stoere journalist die zijn eigen bloedwaarden liet testen op de hoeveelheid chemische stoffen in zijn lichaam, zag dat die hoger waren dan hij had gedacht.

Ik zag de film Darkwater. Over vervuiling, lozingen, misvormingen en gezondheidsschade. En dat vindt dus hier plaats; in onze leefomgeving, ons Westerscheldewater! Daar krijg ik kortsluiting van in mijn hoofd. Als je aan kinderen van 10 jaar vertelt dat er een fabriek is die chemische stoffen in ons water loost, dan zullen die niet begrijpen dat dat zomaar mag. Ze vinden het fout en gevaarlijk. Het moet stoppen. NU!

Maar de realiteit is dat we terecht komen in oeverloze gesprekken over belangen, verwachtingen, beloften, rechten en gemaakte afspraken waar we niet zomaar op terug kunnen komen. BIZAR! Want wat zijn de rechten van onze Westerschelde? En wie gaat daar dan voor staan?

De jongeren van Finding Roots, een jongerenprogramma over klimaatrechtvaardigheid en authentiek leiderschap, en kunstenaar Rem van den Bosch gingen op pad om zich te laten fotograferen in de natuur rondom Fort Rammekens in het kader van Rem’s kunstproject Seven Generations. Lucky me, ik mocht ook meedoen. Ik voelde me direct aangetrokken tot het water van de Westerschelde en wilde me voor de foto erin wentelen en onderdompelen. Mijn boodschap: Mensen KIJK! KIJK NOU! Kijk naar dat water, dat een gezonde bron van leven zou moeten zijn, voor alles en iedereen. Terwijl ik in het water sta, heb ik 7 edelstenen in mijn hand. Symbool voor 7 generaties na ons. Ik vind het zelf altijd ingewikkeld om honderden jaren vooruit te kijken. Maar mezelf in relatie tot 7 generaties rond mij, dat kan ik wel voor me zien. Ik eer hierbij mijn overgrootouders, mijn grootouders, mijn ouders, mezelf, mijn kinderen en potentiele kleinkinderen en achterkleinkinderen. Voor hen wil ik gaan staan voor de Westerschelde, omdat zij ook hen zal voeden, hun leefomgeving zal zijn. De Schelde en haar omgeving (mens en dier) hebben simpelweg het recht om goed verzorgd te worden. Klimaatrechtvaardigheid versus klimaatonrechtvaardigheid. GENOEG!

Die rechten dus. Wie komt er op voor de rechten van de Westerschelde? Vaag of naïef? Zeer zeker niet! Want het gaat uiteindelijk om onze eigen rechten. Het PFAS-probleem gaat veel verder dan de individuele belangen. Het gaat er hier niet meer om of de industrie nog veel mag uitstoten of niet, het gaat niet meer om vergunningen van bedrijven als 3M, het kan niet gaan over de rechten van een aantal sectoren. Het gaat hier om de gezondheid van onze leefomgeving. De lozing van giftige stoffen daarop moet per direct stoppen! Lozers, neem je verantwoordelijkheid. Overheid, hou hen daaraan met doortastende wetgeving. Iedereen, juíst de kinderen van tien en de jongeren van Finding Roots, snapt dat het van wezenlijk belang is dat het goed gaat met ons water. Een gezonde Westerschelde betekent een gezond ecosysteem. En ook wij mensen maken daar onderdeel van uit. Hoewel wij nu eenmaal graag overal invloed op willen hebben, is dit groter dan de mens. Kortom, met de rechten van de Schelde hebben we het over onze rechten!

Gelukkig zien we wereldwijd steeds meer initiatieven ontstaan waarbij juridische rechten worden toebedeeld aan niet-menselijke entiteiten. Die ontwikkeling groeit. Men begint het te snappen. En ook ontstaan er steeds vaker echte gesprekken. Niet afdoen als afvinkbare participatieve trajecten, maar ego overstijgende en belangenoverstijgende dialogen. Waarbij mensen elkaar proberen te begrijpen en zelfs te helpen om aan dat gezamenlijk belang te werken. Wat mij hoop geeft is dat er veel verontwaardigde stemmen opgaan. Ik ken eigenlijk niemand die PFAS in de Westerschelde geen probleem vindt. Dus misschien vinden we elkaar daar. Het belang van onze wateren is ernstig in het geding. En daar moeten we dus dingen voor doen of voor laten of soms zelfs offers brengen.

Want water is life

 

Tags: